Gạo Việt: "trắng" thương hiệu

Là cường quốc xuất khẩu (XK) gạo nhất, nhì thế giới với bề dày hơn 20 năm thương mại trên thị trường quốc tế, thế nhưng thế giới chỉ biết đến gạo Khaodakmali của Thái Lan, Jasmine của Mỹ, hay Basmati của Ấn Độ và Pakistan, trong khi chưa có thương hiệu gạo nào của Việt Nam được thế giới biết đến.
Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), đến thời khắc này, cả nước đã XK được khoảng 4,2 triệu tấn gạo, trị giá 1,9 tỷ USD, bình quân đạt 445 USD/tấn, giảm 7,7% so với cùng kỳ năm 2012.
Chưa có giống đặc trưng
VFA dự báo XK gạo thời kì tới vẫn trong xu thế sụt giảm. Gạo Việt Nam phải chịu áp lực cạnh tranh lớn với gạo của Ấn Độ, Thái Lan, Pakistan, đặc biệt là gạo từ Myanmar. Lượng gạo tồn kho ở các quốc gia này đang lớn dần và sức ép phóng thích hàng hóa ngày càng tăng. Các thị trường du nhập (NK) lớn như các nước châu Phi, Philippines, Indonesia, Malaysia… cũng giảm dần lượng gạo NK và đẩy mạnh sinh sản trong nước để tiến tới tự cung tự cấp lương thực.
Trong mặt bằng chung về giá XK, gạo Việt Nam thuộc diện có giá XK thấp nhất thế giới. Một trong những duyên cớ chính là chưa định vị được thương hiệu.
Gs.,Ts. Bùi Chí Bửu - Viện trưởng Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp miền Nam, than vãn: "Tôi rất buồn khi đến thị trường các nước châu Âu, gạo bán đầy trong các siêu thị nhưng lại không có bất kỳ thương hiệu gạo nào của Việt Nam. Thực ra, trong đó có rất nhiều gạo Việt Nam, nhưng đều mang thương hiệu của nước khác".
Gs.,Ts. Võ Tòng Xuân - Hiệu trưởng Đại học Tân Tạo, cho rằng: "XK lúa gạo đứng hàng thứ hai thế giới bắt đầu từ năm 1989, tuy nhiên, gạo Việt Nam khi XK chỉ mang nhãn chung chung là gạo Việt Nam. Chính vì để "vơ đũa cả nắm" như vậy, khiến không có thương hiệu riêng, nên giá mua rất thấp. Giá trị thương phẩm của hạt gạo Việt Nam luôn thấp hơn của Thái Lan từ 100 - 200 USD/tấn.
Theo PGs.,Ts. Phạm Văn Dư - Phó Cục trưởng Cục trồng, vấn đề xây dựng thương hiệu gạo đã được đặt ra từ rất lâu, tuy nhiên việc thực hiện còn chậm và chưa mang tính đồng bộ. Muốn xây dựng thương hiệu cho gạo Việt Nam trước nhất cần phải có các giống lúa có chất lượng, nhưng phải bảo đảm số lượng và chất lượng gạo theo từng phân khúc thị trường để quảng bá và tiếp thị. Lâu nay, việc xây dựng thương hiệu nông phẩm theo một lịch trình ngược khi để nông dân tự quyết định trồng loại gì, giống gì, tiêu chuẩn nào dựa trên cảm tính từ những tín hiệu đầy bấp bênh của thị trường.
Theo ông Trương Thanh Phong - Chủ tịch VFA, các nhà khoa học Việt Nam không thể lai tạo giống có chất lượng, mang nét đặc trưng riêng của Việt Nam. Lấy dẫn chứng từ các nước cạnh tranh XK trực tiếp, ông Phong cho hay: "giờ, Thái Lan có Khaodakmali, Ấn Độ có Basmati, còn Việt Nam thì có gì trong tay? Mấy loại giống dòng OM 4900, hay ST sản xuất vài vụ là thoái hóa, hơn nữa diện tích cũng khá khiêm tốn nên chẳng thể lấy để xây dựng thương hiệu được".

Giá gạo XK bình quân chỉ đạt 445 USD/tấn, giảm 7,7% so với cùng kỳ năm 2012
Ông Bửu lại cho rằng duyên do đầu tiên là do đầu tư quá ít cho công tác nghiên cứu khoa học nông nghiệp. Nhàng nhàng mỗi năm, kinh phí chung toàn ngành có khoảng 600 tỷ đồng, trong đó 300 tỷ đồng dành cho quỹ lương cán bộ viên chức, còn lại 300 tỷ đồng chia đều cho các đề tài nghiên cứu thuộc các nhóm nông, lâm, thủy sản và chăn nuôi. Riêng cây lúa được tròn... 10 tỷ đồng, quá ít so với một số nước và vùng lãnh thổ trong khu vực. Chả hạn như Thái Lan mỗi năm dành ra 11 triệu USD, Đài Loan 120 triệu USD, chương trình lúa lai của Trung Quốc cũng được chi tới 50 triệu USD hay một nước nghèo như Philippines cũng chi 7 triệu USD cho nghiên cứu lai tạo giống lúa.
Kiểm soát chặt quá trình sản xuất
Theo Gs. Võ Tòng Xuân, phương thức thu mua, phân phối gạo Việt Nam còn lạc hậu, thường phê chuẩn thương buôn nhỏ, phải qua nhiều tầng nấc doanh nhân mới đến doanh nghiệp (DN) XK. Sinh sản của nông dân thì nhỏ lẻ, mỗi nơi trồng một loại giống khác nhau, doanh nhân thu nhặt về thành một mớ hỗn độn, nên sản phẩm chẳng thể đồng đều về chất lượng.
Ông Nguyễn Trí Ngọc - nguyên Cục trưởng Cục Trồng trọt, cho rằng ngoài đầu tư của Nhà nước, DN kinh doanh gạo cũng phải vào cuộc, vì chính họ là người nắm giữ và phát triển thương hiệu, còn nếu không thì lấy đâu ra sản phẩm để XK. Tuy nhiên, thời kì qua, chừng độ đầu tư trở lại của DN chưa xứng. Ngay cả VFA cũng nặng về phá hoang nhiều hơn là đầu tư.
Hệ quả của việc không xây dựng được thương hiệu gạo bền vững là từ đầu năm đến nay, trong khi thị trường gạo trầm lắng, giá gạo Việt Nam đã và đang rớt giá mạnh thì ngược lại, chỉ với 2 loại gạo mang thương hiệu đặc trưng nói trên, Thái Lan, Ấn Độ vẫn XK khá mạnh với giá lên đến 700 - 1.000 USD/tấn, cao gấp đôi so với loại gạo trắng hạt dài vốn chiếm 80 - 90% sản lượng của Việt Nam.
Nhiều quan điểm cho rằng việc xây dựng, chứng nhận, quảng bá thành công một thương hiệu sản phẩm đã khó, đối với lúa gạo càng khó hơn. Muốn xây dựng được thương hiệu cho hạt gạo Việt Nam, các nhà khoa học trước nhất phải lai tạo làm bộ giống lúa mang đặc trưng riêng của Việt Nam. Sau đó tổ chức lại sinh sản bằng cách quy hoạch vùng nguyên liệu, sản xuất một vài loại giống có kiểm soát.
Xây dựng vùng nguyên liệu sẽ dựa trên các tổ cộng tác, hiệp tác xã (HTX), nơi nào không có tổ cộng tác, HTX thì DN phải phối hợp với ngành nông nghiệp, với chính quyền địa phương xây dựng vùng vật liệu. Đây là việc làm tối quan yếu vì giúp kiểm soát được hạt gạo đồng đều và ổn định về chất lượng, sản lượng, từ đó hình thành thương hiệu riêng, chấm dứt tình trạng bán "xô" như bây chừ.
------------------------------
Không nên chạy theo số lượng
Ts. Đặng Kim Sơn - Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn ------------------------------------ Chiến lược để phát triển thương hiệu là dùng các loại giống tốt, giống chất lượng cao hơn, khách hàng ưa chuộng hơn và giá bán cũng sẽ được nâng lên đáng kể. Áp dụng khoa học công nghệ, phát triển cơ sở thương mại tạo tiền đề xây dựng thương hiệu gạo, gắn kết với nhau giống như một hiệp hội ngành hàng, hợp nhất về tiêu chuẩn hàng hóa. Hiện có không ít người muốn chạy theo số lượng, theo tôi điều quan trọng là hiệu quả giá trị XK chứ không phải xuất bao nhiêu triệu tấn. Chuỗi giá trị XK gạo không chỉ liên quan đến người nông dân, mà còn có quan hệ với những hệ thống dịch vụ khác, như: cơ sở hạ tầng, phân bón, thuốc trừ sâu, nhà chế biến và XK... Cần phân tích những điểm yếu trong chuỗi đó để khắc phục hoặc bổ sung cho hoàn thiện.
Cần với cả thị trường trong nước
Ông Phạm Quang Diệu - Kinh tế trưởng Công ty CP phân tách thị trường nông phẩm Agromonitor ------------------------------------ phần nhiều các bà nội trợ vẫn quen mua gạo được đóng gói đơn giản từ sạp chợ hoặc các vựa gạo nhỏ lẻ, dẫn đến tình trạng chất lượng gạo không ổn định và gặp không ít khó khăn trong việc tuyển lựa đúng loại gạo ưa chuộng theo nhu cầu riêng. Điều này xem ra... Nghịch lý, vì trong lúc đó, cùng nằm ở khu vực dùng gạo như là thực phẩm chính, nhiều thương hiệu gạo của các nước châu Á đã được xây dựng rất bài bản về mặt hình ảnh thiết kế cũng như hoạt động tiếp thị. Một số loại gạo có danh tiếng của Thái Lan đã có mặt tại siêu thị Việt Nam, tạo được sự để ý của người tiêu dùng trong nước. Phải chăng đã đến lúc cần có một thương hiệu gạo Việt đủ mạnh, đầu tiên là dành cho chính người tiêu dùng Việt Nam?
chấm dứt tình trạng "bóc ngắn cắn dài"
Ts. Lê Văn Bảnh - Viện trưởng Viện Lúa ĐBSCL ------------------------------------
Việt Nam có nhiều giống gạo đặc sản vô cùng thơm ngon, như: Tám Hải Hậu, Séng Cù Lào Cai, Tám Điện Biên, nếp hương, Bắc Hương… tuy nhiên tại nhiều nước, chỉ có người gốc Việt mới biết đến những tên gạo lừng danh như Nàng Thơm, Chợ Đào, còn người nước ngoài hiếm ai biết tới. Rõ ràng là XK gạo chưa khai phá những loại gạo tiếng tăm này.
Thương hiệu gạo Việt Nam đang rất mờ nhạt, mặc dù chúng ta là nước có lượng XK gạo hàng đầu thế giới. Các DN Việt Nam cho đến nay vẫn rất ít nghĩ đến chuyện thương hiệu, mà chỉ mua với giá càng rẻ càng tốt, sau đó bán kiếm lời với kiểu "bóc ngắn cắn dài". Ngay cả cơ chế điều hành XK gạo cũng có nhiều điểm chưa hợp lý, hồ hết mọi quyết định đều giao cho 2 tổng công ty lương thực, nên họ chi phối rồi bắt các đơn vị nhỏ hơn phải làm theo.